سرویس تئاتر هنرآنلاین: تماشاخانه فانوس یکی از سالن های تازه تاسیس خصوصی تئاتر است که در ساختمانی نسبتا قدیمی در کوچه‌ای در حوالی میدان هفت تیر مشغول فعالیت است. فانوس سالنی بلک باکس با ظرفیت ۵۰ نفر مجهز به اتاق فرمان، اتاق گریم، تجهیزات نوری و تهویه مناسب است و زیر نظر موسسه فرهنگی هنری فانوس هنر پارس با مدیریت زوج هنرمند و فعال در عرصه تئاتر مرتضی یونس‌زاده و ندا شاهرخی اداره می‌شود.
با ندا شاهرخی و مرتضی یونس‌زاده که مدیریت این تماشاخانه را به عهده دارند، به گفتوگو نشستیم تا درباره این مجموعه، ویژگی‌ها، نیاز‌ها و اهداف آن بیشتر بدانیم.
ندا شاهرخی مدیر هنری این مجموعه که خود دانشجوی دکترای تئاتر است و در فرانسه تحصیل می‌کند در خصوص روند تاسیس این تماشاخانه به خبرنگار تئاتر هنرآنلاین گفت: فانوس در واقع یک موسسه فرهنگی هنری چند منظوره است که از سال ۹۲ فعالیت خود را آغاز کرده و تماشاخانه نیز از اردیبهشت سال ۹۴ با نمایشی به کارگردانی خودم با عنوان "آدم آدم است" اثر برتولت برشت تاسیس شد.
او در معرفی ظرفیت، ویژگی‌ها و امکانات این تماشاخانه، ادامه داد: فانوس در واقع یک خانه قدیمی بود که ما طبقه اول آن را بازسازی و آن را تبدیل به سالن نمایش کردیم. آنچه که باعث شد ما این مکان را تبدیل به یک سالن تئاتر کنیم این بود که عرض خوبی داشت. این تماشاخانه دارای یک سالن تئاتر با ظرفیت ۵۰ نفر تماشاگر و سنی با عرض ۶ متر، طول ۱۰ متر و عمق ۷ متر است. با توجه به اینکه به هرحال امکانات آنچنانی در اغلب سالن‌های خصوصی وجود ندارد، اما ما سعی کردیم تا حد ممکن موارد استاندارد را برای این سالن رعایت کنیم.
ژانر تئاتر اجتماعی و پرداختن به مسائل زنان اولویت‌های موضوعی تماشاخانه
شاهرخی با اشاره به اهداف این تماشاخانه، خاطرنشان کرد: ما از ابتدای تاسیس این تماشاخانه اعلام کردیم که این سالن دارای اولویت‌هایی است به این معنا که نمایش‌هایی که در ژانر تئاتر اجتماعی باشد و یا نمایش‌هایی که مربوط به زنان و مسائل زنان باشد در اولویت کارهای ما قرار دارد حال اگر کارگردان و یا نویسنده زن باشد زودتر به او نوبت اجرا خواهیم داد و یک سری تسهیلات را برای آنها در نظر می‌گیریم. به همین علت هم تا این لحظه ما تقریبا دو کار از کارگردانان خانم داشتیم و مابقی کارهای ما هم تقریبا در ژانر تئاتر اجتماعی بوده است.
این هنرمند و مدرس تئاتر با بیان اینکه تقریبا تا پایان اسفندماه سال جاری تماشاخانه هر ماه دو اجرا خواهد داشت، یادآور شد: عموما نیز همه این اجراها مربوط به کار خانم‌هاست چرا که در واقع اولویت کار ما همین است و این یکی از ویژگی‌های برجسته این تماشاخانه است بنابراین زمانی که تماشاگری برای دیدن نمایش به این سالن می‌آید، می‌داند که قرار است با یک ژانر تئاتر اجتماعی مواجه شود.
شاهرخی ادامه داد: به این علت که من و همسرم سال‌ها است که با تئاتر درگیریم و به غیر از آن تخصص من ژانر تئاتر اجتماعی است تصمیم گرفتیم یک اتفاق تئاتری را رقم بزنیم که کمتر اتفاق افتاده است و این اتفاق فراهم کردن شرایطی برای فعالیت اقلیت‌ها و به ویژه فعالیت زنان است چون به هر حال مشکلاتی که زنان با آن مواجه هستند خیلی بیشتر از مردان است یعنی من کاملا می‌فهمم که خانم‌ها زمانی که می‌خواهند نمایشی را کارگردانی کنند، علاوه بر مسائل اجرایی که با آن درگیر هستند مسائل گروهی وجود دارد که باید با آنها نیز سر و کله بزنند به همین علت تصمیم گرفتیم دست کم در بخش تخصیص سالن قدری شرایط را برای آنها تسهیل کنیم.
مدیر هنری این تماشاخانه همچنین با ارائه آماری در خصوص تعداد نمایش‌های به اجرا درآمده در این سالن و نیز تعداد تقریبی تماشاگران، گفت: از آغاز تاسیس این تماشاخانه تاکنون ۱۰ نمایش به اجرا درآمده استو تقریبا سه برابر تعدادی که نمایش در این تماشاخانه اجرا شده است، درخواست اجرا داشتیم. به صورت تقریبی هم می‌توان گفت که حدود هزار و دویست نفر مخاطب تاکنون داشتیم.
اجرای مستمر آثار با کیفیت در تماشاخانه
شاهرخی در ادامه با اشاره به تسهیلات ویژه‌ای که این تماشاخانه برای گروه‌های تئاتری در این سالن در نظر گرفته است، تاکید کرد: یکی دیگر از ویژگی‌های سالن ما این است که قیمت سالن تقریبا نسبت به اکثر سالن‌های خصوصی تئاتر پایین‌تر است نه به این علت که بخواهیم مشتری بیشتری جذب کنیم بلکه دلیل آن این است که می‌دانیم که تئاتر درآمد ندارد و ما سعی می‌کنیم حداقل درآمدی هم برای گروه‌های تئاتری باقی بماند. ویژگی دیگر تماشاخانه فانوس این است که به واسطه قرار گرفتن سالن در مکانی مستقل سکوت و آرامش گروه‌های تئاتری تامین است و این بسیار مسئله مهمی است و دغدغه ما هم از ابتدا این بوده که گروهی که در این سالن نمایش اجرا می‌کند آرامش خاطر داشته باشند؛ به همین علت تلاش داشتیم حیاط داشته باشیم تا اعضای گروه‌ها از این فضا استفاده کنند و خوشبختانه تمام گروه‌هایی که در این سالن نمایش اجرا کرده‌اند درخواست اجرای دوباره داده‌اند که این موضوع به اجرای مستمر آثار با کیقیت در این سالن کمک کرده است.
او همچنین در رابطه با اجاره سالن نیز متذکر شد: نکته دیگری که لازم می‌دانم ذکر کنم این است که سالن نمایش فانوس پلاتو نیست به این معنی که ما این سالن را به عنوان پلاتو اجاره نمی‌دهیم. البته این سالن قابلیت تبدیل شدن به پلاتو را دارد اما ما به این علت که می‌خواهیم فضای سالن را حفظ کنیم این سالن را به عنوان پلاتو اجاره نمی‌دهیم.
تنها مرکز برگزاری ورک‌شاپ‌های مستمر بین‌الملی در ایران
مدیر هنری تماشاخانه فانوس با اشاره به اینکه بخش عمده‌ای از هزینه‌های این تماشاخانه توسط برگزاری کارگاه‌ها و ورک‌شاپ‌های آموزشی تامین می‌شود، در خصوص برگزاری این کارگاه‌های آموزشی تاکید کرد: علاوه بر اجاره سالن، عمده‌ترین فعالیت‌های ما به برگزاری ورک‌شاپ‌های بین‌المللی مربوط می‌شود. تماشاخانه فانوس تنها مرکز برگزاری ورک‌شاپ‌های مستمر بین‌المللی در ایران است. به این معنی که ما به صورت مستمر هر سه ماه یک بار با مدارس کشورهای خارجی برای برگزاری کارگاه در این تماشاخانه قرارداد می‌بندیم. در حال حاضر هم قراردادی با کشور فرانسه داریم و اساتیدی را از این کشور دعوت کردیم تا بیایند و در اینجا ورکشاپ برگزار کنند. البته ما تبلیغی را برای برگزاری این کارگاه‌ها انجام ندادیم به این علت که به قدری این نیاز فراوان است که به محض اینکه خبر برگزاری این کارگاه‌ها به شاگردان خود ما و یا اطرافیان‌مان می‌رسد، ظرفیت کلاس‌ها به سرعت تکمیل می‌شود.
شاهرخی با بیان اینکه تماشاخانه فانوس تاکنون ۷ ورکشاپ بین‌المللی برگزار کرده است، خاطرنشان کرد: در پایان این ورکشاپ‌ها از جانب مدرسه‌ای که با آنها قرارداد بسته‌ایم برای هنرآموزان یک مدرک پایان دوره صادر می‌شود، درست مثل این است که آنها به فرانسه رفته باشند و در آنجا این کلاس‌ها را گذرانده باشند و این یکی از ویژگی‌های بارز تماشاخانه فانوس است که آن را با دیگر تماشاخانه‌ها متفاوت کرده است.
بالابردن سطح آموزش و آکادمیک کردن آن مهم ترین رویکرد برگزاری ورکشاپ ها
این هنرمند در ارتباط با رویکرد این تماشاخانه در خصوص برگزاری این کارگاه‌ها افزود: از آنجا که اولویت ما عموما با برگزاری کارگاه‌های بین‌المللی است، تماشاخانه فانوس تا این لحظه ورک‌شاپی را با مربی داخلی برگزار نکرده است. نکته دیگر اینکه آنچه در برگزاری کارگاه‌ها برای ما مهم است این است که سطح آموزش را از سطح موجود کمی بالاتر ببریم و آن را آکادمیک‌تر کنیم تا اگر این هنرجویان زمانی تصمیم گرفتند از ایران خارج شوند مدرک بین‌المللی داشته باشند.
در ادامه مرتضی یونس‌زاده در رابطه با چگونگی تامین هزینه‌های این تماشاخانه توضیح داد: تامین هزینه‌های یک تماشاخانه بستگی به سالن و مکانی که آن سالن در آن قرار گرفته دارد. مجموعه تماشاخانه فانوس در واقع به دلیل شرایط خاصی که دارد و اینکه ما کل ساختمان را به عنوان یک موسسه در اختیار داریم، در نهایت می‌تواند هزینه‌های خود را تامین کند اما اگر صرفا بخواهیم به بحث تماشاخانه بپردازیم، تامین این هزینه‌ها قدری با مشکل همراه خواهد بود بنابراین ما ناگزیر هستیم در کنار اجاره سالن فعالیت‌های دیگری هم داشته باشیم. البته تماشاخانه فانوس هنوز به مرحله سود دهی نرسیده است اما ما از کاری که شروع کردیم پشیمان نیستیم چون شرایط به تدریج درحال برگشتن به روال عادی خود است و چون مجموعه، فعالیت‌های دیگری را در کنار اجاره سالن انجام می‌دهد تاکنون توانسته هزینه‌های خود را تامین کند.
شاهرخی نیز در همین ارتباط ادامه داد: در واقع از ابتدای تاسیس تماشاخانه فانوس انتظار نداشتیم تنها با اجاره سالن اتفاق سودمندی نصیب ما شود. هدف ما از تاسیس سالن بیشتر فرهنگ‌سازی و حمایت از یک سری گروه‌ها و اقلیت‌ها بود البته هیچ‌گاه هم نمی‌خواستیم ضرر بدهیم اما خیلی هم به دنبال این نبودیم که از طریق سالن بخواهیم سود آنچنانی کسب کنیم.
سیاست‌های تماشاخانه فانوس بر پایه پروپاگاندا نمی‌چرخد
شاهرخی همچنین در خصوص نظارت و ارزشیابی آثاری که در این تماشاخانه به اجرا درمی‌آید نیز توضیح داد: ما برای این منظور یک بخش بازخوانی متن داریم و با توجه به اولویت‌های ما مبنی بر اینکه متن نمایش در ژانر اجتماعی باشد و اینکه کارگردان نمایش زن باشد، بسته به درجه اولویت‌شان توسط یک گروه سه نفره متشکل از یکی از اساتید به همراه من و همسرم مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. ضمن اینکه ما با کارهای ضعیف هم برخورد داشتیم و پش آمده کارهایی داشته باشیم که کیفیت لازم را نداشته باشند اما از نظر ما این کارها یک اتفاق هستند چون مثلا اگر کارگردان نمایش یک دختر جوان است این برای ما خیلی مهم است که به او کمک کنیم که نمایشی را روی صحنه ببرد و یا اینکه گاه کارگردان نمایشی موضوعی را برای اجرای نمایش خود مطرح می‌کند که آن موضوع می‌تواند تبدیل به یک اتفاق شود و ممکن است اجراهای بهتری از جانب او صورت گیرد.
این کارگردان تئاتر با تاکید براینکه سیاست‌های تماشاخانه فانوس به هیچ عنوان بر پایه پروپاگاندا نمی‌چرخد،گفت:در تماشاخانه فانوس به هیچ عنوان مباحثی مانند اولویت استفاده از بازیگران چهره و یا چگونگی افتتاحیه کار و موارد اینچنینی حائز اهمیت نیست.
از حضور گروه‌های با تجربه تئاتری تا گروه‌های مبتدی
شاهرخی همچنین در پاسخ به این سوال که اغلب چه گروه‌هایی متقاضی اجرا در این تماشاخانه هستند، بیان کرد: گروه‌های متقاضی برای اجرا در این سالن طیف وسیعی از گروه‌های تئاتری را شامل می‌شوند و نکته‌ای که اتفاق افتاده این است که کارها عمدتا کیفیت‌های بالایی هم دارند و تاکنون گروه‌های با تجربه‌ای در این سالن نمایش اجرا کرده‌اند حتی ما در این سالن اجراهایی داشتیم که سالن‌های دیگر بعد از دیدن آنها به آن گروه‌ها پیشنهاد سالن داده‌اند؛ این در حالی است که ما در ابتدا فکر می‌کردیم شاید گروه‌های دانشجویی و مبتدی بیشترین درخواست را برای اجرای نمایش در سالن داشته باشند.
جریان چشم‌گیر تعاملات هنری تماشاخانه نسبت به تعاملات بازاری
او در رابطه با نحوه کار با دانشجویان نیز خاطرنشان کرد: اتفاقا ما بسیار علاقمند هستیم که دانشجویان بیایند و در این سالن نمایش اجرا کنند. اگر کارهای گروه‌های دانشجویی که متقاضی اجرای نمایش در این تماشاخانه هستند با اولویت‌های تماشاخانه فانوس هماهنگی داشته باشد،حتما از آنها هم به لحاظ مالی به صورت تخفیف‌هایی که برای این گروه‌ها در نظر می‌گیریم و هم به لحاظ معنویی حمایت می‌کنیم. ما در تماشاخانه فانوس یک تیم ویژه داریم که با کمک آنها کار برای کارگردانان مبتدی راحت‌تر می‌شود، به این ترتیب گارگردان با کمک و راهنمایی آنها برای پیدا کردن روابط عمومی و کارهای تبلیغات نمایش دیگر مشغله فکری نخواهد داشت. از سوی دیگر در صورتی که گروه احتیاج به مشاوره داشته باشد ما به آنها مشاوره می‌دهیم. علاوه بر اینها ما عموما ۱۵ ساعت نیز سالن رایگان برای تمرین در اختیار گروه‌ها قرار می‌دهیم. بر این اساس در این تماشاخانه بیشتر تعاملات هنری جریان دارد تا تعاملات بازاری.
بخش کودک و نوجوان به عنوان بخشی مشخص در فراخوان سال آینده فانوس اعلام می‌شود
مدیر تماشاخانه فانوس همچنین در رابطه با نوع حمایت از کارهای عروسکی و کودک نیز خاطرنشان کرد: ما در این تماشاخانه گروه متقاضی اجرا برای کارهای عروسکی هم داشته‌ایم اما از آنجا که موضوع آنها جزء اولویت‌های موضوعی تماشاخانه فانوس نبوده ما تاکنون هیچ نمایشی در این حوزه نداشته‌ایم اما حتما در فراخوان سال آینده بخش کودک و نوجوان را به عنوان یک بخش مشخص اعلام خواهیم کرد. به ویژه در نظر داریم نمایش‌های حوزه نوجوان را در اولویت قرار دهیم چون ما تالار هنر را برای کارهای کودک داریم اما تعداد نمایش‌های ویژه نوجوان خیلی کم هستند به همن علت امکان دارد حتی در این حوزه سفارش کار بدهیم و بتوانیم در حوزه تئاتر نوجوان اتفاقاتی را رقم بزنیم.